پيشينه و سابقه تاريخي:
قدمت آبادي‌نشيني و تمدن در اين سرزمين از هزاره سوم پيش از ميلاد فراتر مي‌رود. نخستين كانون تمدن‌هاي كاريزي (قنات) در آغاز اين هزاره در يزد تكوين يافته است. واژه يزد نامي است باستاني كه ريشه در «يُشت» يا «يُزت» يا «يُسُن» دارد و با مفاهيمي چون نيايش، پرستش و ايزد در آميخته است و شايد بي‌مناسبت نبوده است كه در پاره‌اي از متون قديمي، يزد را «دارالعباد» يا «دارالعباده» نيز ناميده‌اند.
بنابر نظر مورخين مختلف، بناي شهريزد(مركز استان) را به اسكندر مقدوني (با عنايت به وجود زندان اسكندر)، عهد پيشداديان و همچنين ساسانيان (يزدگرد اول) نسبت داده‌اند. مورخين يوناني شهر كهن و باستاني يزد را «ايساتيس» خوانده‌اند كه احتمالاً بعــد از ويراني آن، شهر «كَثَــه» پديد آمده است. «كَثَــه» هسته اوليه شهر فعلي يزد و مركز حكومتي و اقتصادي منطقه يزد در قرون اسلامي بوده است. شهر يزد بعد از ونيز ايتاليا دومين شهر تاريخي جهان از نظر معماري خشت خام شناخته شده و شهرت جهاني يافته است.
موقعيت و وسعت :
استان يزد با حدود ۱۳۰۴۵۸ كيلومتر مربع وسعت (۸% كل كشور)، سومين استان وسيع كشور است كه در قسمت مركزي فلات ايران در حاشيه دشت‌هاي كوير لوت و در حد فاصل ۵۲ درجه و ۵۰ دقيقه تا ۵۸ درجه و ۱۶ دقيقه طول شرقي و ۲۹ درجه و ۳۵ دقيقه تا ۳۵ درجه و ۷ دقيقه عرض شمالي قرار گرفته است و با استان‌هاي سمنان از شمال غرب، اصفهان از غرب، فارس از جنوب و جنوب‌غرب، خراسان‌جنوبي از شرق، خراسان‌رضوي از شمال وكرمان از شرق و جنوب شرق همجوار است. اين استان از نظر تقسيمات سياسي- اداري داراي ۱۱ شهرستان، ۲۲ بخش، ۵۱ دهستان و ۲۴ كانون شهري مي باشد كه نقشه ذيل چگونگي پراكندگي آن را بيان مي نمايد.
ويژگي‌هاي طبيعي
اقليم :
استان يزد از نظر اقليمي به تمامي در منطقه خشك قرار گرفته است، با تابستان‌هاي گرم و خشك و زمستان‌هاي سرد و خشك.
جهت بادهاي غالب در يزد در شش ماه اول سال از شمال غرب و از آبان تا بهمن در جهت جنوب شرق و در دو ماه اسفند و مهر از غرب مي‌باشد.
متوسط بارندگي دوره آماري در شهر يزد ۶۵ ميليمتر و در سطح استان ۱۰۸ ميليمتر مي‌باشد.درجه حرارت ماكزيمم ۴۷ و مينيمم ۲۰- درجه سانتيگراد بوده و معدل ساعات آفتابي استان در طول سال ۳۳۶۹ ساعت برآورد شده است.
وجود گستره هاي كويري و فضاهاي كوهستاني سبب گوناگوني اقليم در استان يزد شده است. نواحي مرتفع و كوهستاني به علت پديده اوروگرافيك، باران بيشتري دريافت مي دارند. همچنين ارتفاع زياد باعث كاهش دماي آن شده به همين جهت فضاهاي مذكور داراي اقليم هاي نيمه خشك، نيمه مرطوب مي باشند. وجود سلسله جبال شيركوه و ييلاقات زيباي آن از مزيت ويژه اي براي توسعه گردشگري برخوردار است كه اين موضوع زمينه را براي توسعه صنعتي و شهر نشيني استان و منطقه را به دنبال خواهد داشت.
ناهمواري‌ها :
استان يزد از نظر پستي و بلندي داراي تنوع بوده و شامل تيپ‌هاي مناطق كويري، كوهپايه‌اي و مرتفع مي‌باشد. ارتفاع نقاط مختلف آن از حدود ۶۰۰ متر از سطح دريا (دشت طبس) تا ۴۰۵۵ متر (شيركوه) تغيير مي‌كند. تراكم ارتفاعات كه در سه رشته مجزا ادامه‌دهنده رشته جبال مركزي ايران مي‌باشند با روند شمال غربي ـ جنوب شرقي امتداد دارند. علاوه براين كوه‌هاي جنوبي و شمالي جدامانده نيز در سطح استان به طور پراكنده وجود دارد. بلندترين نقطه در جنوب غربي يزد قرار دارد كه از نظر اقليمي نيز بر منطقه تأثير مي‌گذارد. وجود اين بلندي‌ها استان را از نظر ژئومورفولوژيكي تنوع بخشيده و علي‌رغم كويري بودن، مناطق ييلاقي قابل ملاحظه‌اي در بلندي‌هاي استان به‌وجود آورده كه عمدتا در شهرستان هاي تفت، مهريز و بهاباد گسترش يافته است. در حد وسط ارتفاعات استان دشت‌ها و كويرها واقع شده‌اند. به طور كلي مهمترين كويرهاي جهان در داخل لگن بزرگ و بسته فلات ايران قرار گرفته‌اند كه دشت رسوبي و پر دامنه يزد ـ اردكان، يكي از حوضه‌هاي شاخص جغرافيايي آن است. گستره اين دشت از دامنه‌هاي شيركوه در جنوب آغاز مي‌شود و با شيب ملايمي تا كوير سياه‌كوه در شمال استان، در مسافتي بيش از يكصد كيلومتر ادامه مي‌يابد. دشت‌کوير، كويرساغند، طاقستان، کفه ابرکوه، مروست، کفه بهادران، دره انجير، اله‌آباد، زرين و سياه‌کوه از ديگر مناطق كويري مهم استان مي‌باشند.
زمين‌شناسي :
از نظر زمين‌شناسي استان يزد داراي قديمي‌ترين تشکيلات زمين‌شناسي (پرکامبرين) تا جوان‌ترين آن هولوسن مي‌باشد و بخشي از ايران مرکزي بوده وداراي ويژگي‌هاي مختلفي است محدوده بسيار کوچکي از قسمت جنوبي استان در جنوب هرات جزء منطقه زاگرس است.وجود بيش از ۵۲ كانسار معدني ، ۳۵ غار طبيعي و پديده هاي ژئومورفولوژيكي متعدد ناشي از خصوصيات زمين شناسي استان است كه مي تواند در رابطه با توسعه فعاليتهاي صنعتي و معدني ، گردشگري و … موثر باشد
مناطق حفاظت شده :
استان يزد داراي ۱ پارک ملي (سياه‌كوه)، ۳ پناهگاه حيات وحش (نايبندان‌طبس، بوروئيه خاتم، دره‌انجيراردکان)، ۴ منطقه حفاظت شده (کوه بافق، جنگل باغ شادي خاتم، كالمند بهادران ، سياه‌كوه اردكان)، ۵ منطقه شکار ممنوع (شيرکوه تفت، مرور ميبد، آريز بافق، جنگل باغ شادي خاتم، كفه تاغستان ابركوه) و يک اثر طبيعي ـ ملي (سرو ابركوه) مي‌باشد.
در مجموع حدود ۶/۱۷ درصد از سطح استان (۲٫۲۹۷٫۰۰۰ هكتار) به صورت مناطق تحت مديريت محيط زيست (به غيرازمناطق شكار ممنوع) اداره مي‌شود.
اکوسيستم‌هاي کويري استان يزد يکي از مهمترين زيستگاه‌هاي حيات وحش بومي و ارزشمند نظير آهوي ايراني، جبير، يوزپلنگ آسيايي، کاراکال، هوبره، انواع باقرقره، زاغ بور و انواع پرندگان شکاري باارزش به شمار مي‌روند.
وجود زيستگاه‌هاي حيات وحش و تنوع جانوري و گياهي، جاذبه‌هاي طبيعي و امكان توسعه صنعت اكوتوريست و طبيعت‌گردي در استان، وجود نمونه‌هاي منحصر به فرد از اكوسيستم طبيعي در استان و وجود جنگل‌هاي طبيعي با درختان نادر و ديرزيست به‌عنوان ذخاير ژنتيکي، از جمله قابليت‌ها و پتانسيل‌هاي محيط ريست استان به حساب مي‌آيند.
پوشش گياهي :
حدود ۹۵ درصد مساحت استان را عرصه منابع طبيعي تشكيل مي‌دهد كه شامل بيش از ۴/۶ ميليون هكتار بيابان، ماسه‌زار و كوير، ۵/۵ ميليون هكتار مراتع با درجات مختلف پوشش گياهي و قريب ۴۲۶ هزار هكتار جنگل‌هاي طبيعي و دست‌كاشت مي‌باشد.
وضعيت متنوعي به لحاظ نوع پوشش گياهي در استان وجود دارد. در دشت‌هاي پست و كم ارتفاع با اقليم گرم و خشك، گونه‌هايي نظير انواع شور، اشنان، تاغ، گز و اسكمبيل و درشرايط مساعدتر همراه با تنوع گياهي زيادتر درمنه، قيچ، پرند، ريش بز و كاهوي وحشي مجال رويش مي‌يابند. درمناطق مستعد استان شاهد رويش گياهان با ارزشي نظير چوبك، گون وكلاه ميرحسين هستيم كه ازگونه‌هاي شاخص مراتع استان به‌شمار مي‌رود. بعضي از اين گونه‌ها مثل انغوزه، گون و وشاء، جزء گياهان دارويي وصنعتي محسوب مي‌شوند.
درشرايط مساعد آب و هوايي، جوامع جنگلي محدود و با ارزش استان هم‌چون جنگل‌هاي بادام و بنه (خاتم)، جنگل‌هاي بادامشك و سنو (طبس) و ارس در منطقه باجگان (بافق) شكل گرفته‌اند. وجود اين جنگل‌ها به منظور تعديل آب و هوا، جلوگيري از فرسايش خاك، كنترل آبهاي سطحي و تغذيه آبهاي زيرزميني و همچنين ارزش تفرجگاهي آن بسيار حائز اهميت است.
جنگل‌هاي دست کاشت استان درکفه‌هاي ابرکوه، مروست، هرات، سياه‌کوه، بافق، دره‌انجير و بهاباد با کاشت درختچه‌هاي تاغ و گز و آتريپلکس واقع شده كه در جلوگيري از روند بيابان‌زايي و مهار شن‌هاي روان اثرات بسيار خوبي داشته است.
تقسيمات سياسي ـ اداري
ابركوه :
شهرستان ابركوه در فاصله۱۴۰ كيلومتري غرب مركز استان و با وسعتي حدود۵۳۸۱ كيلومتر مربع و جمعيت ۴۳۵۹۵ نفر واقع شده است. اين شهرستان مشتمل بر دو بخش مرکزي و بهمن و چهار دهستان مي‌باشد.
وضعيت معيشتي مردم شهرستان ابركوه عمدتاً از طريق فعاليت در بخش كشاورزي، خدمات و صنعت مي‌باشد.
عمده‌ترين سطح زيركشت ابركوه مربوط به گندم و پسته (دومين محصول عمده‌ي ابركوه) است. از ديگر محصولات باغي و زراعي ابركوه مي‌توان زردآلو، انار و انگور، بادمجان، پياز و طالبي را نام برد. مرغداري و گاوداري به شيوه‌هاي سنتي و پرواربندي نيز از ديگر فعاليتهاي اقتصادي شهرستان تلقي مي‌شود.
از جمله مراكز و جاذبه‌هاي توريستي و ديدني شهرستان علاوه بر بافت قديم شهر ، سرو چهار هزار ساله ابركوه، خانه آقازاده، گنبدعالي، ارگ شهراسب، مسجدجامع ابركوه، مقبره پير‌حمزه سبزپوش، يخچال ابركوه را مي‌توان نام برد.
موقعيت جغرافيايي و ارتباطي با مراكز استان‌هاي فارس، اصفهان، كهگيلويه و بويراحمد، اين شهرستان را به دروازه تجارت استان از جهت غربي تبديل نموده است. برخورداري از زيرساخت‌هاي صنعتي (وجود شهرك و نواحي صنعتي)، خط انتقال گاز، نيروي متخصص و كارآمد در زمينه صنعت ومعدن، معادن سنگ‌هاي متعدد ساختماني و خاك‌نسوز، فلدسپات، مرمر و مرمريت، دسترسي راحت توليد‌كنندگان به بازارهاي هدف، علاقه سرمايه‌داران منطقه به سرمايه‌گذاري در بخش صنعت، وجود آب و هواي مناسب در ماه‌هاي مختلف سال به‌عنوان قابليت‌ها و پتانسيل‌هاي شهرستان محسوب مي‌شوند. برخورداري از مشوق هاي مناطق كمتر توسعه يافته از جمله ديگر مزيت هاي اين شهرستان است.
اردكان :
شهرستان اردكان در ۶۰ كيلومتري شمال غرب مركز استان با مساحت حدود ۲۳۸۰۶ كيلو متر مربع و با جمعيت ۷۳۲۹۲ نفر واقع شده است. اين شهرستان داراي سه بخش و پنج دهستان مي‌باشد، شهرستان اردكان از مهمترين مناطق توليد پسته، روناس و انار استان محسوب مي‌شود و پرورش شتر و مرغداري و گاوداري صنعتي نيز در اين منطقه از رونق خاصي برخوردار است.
اين شهرستان داراي سوابق تاريخي و فرهنگي درخشاني بوده و وجود مفاخر و علماي بزرگ و آثار و ابنيه تاريخي متعدد از جمله كاروان‌سراهاي (خرگوشي، رباط پشت‌بادام، سنگي‌انجيره، الله‌آبادي)، مسجد جامع اردكان، زيارتگاه‌هاي زرتشتيان شامل پيرهريشت، پيرسبز چك‌چك و پير پارس‌بانو گواهي بر اين مدعاست.
صنايع عظيم و بزرگ آهن و فولاد، مجتمع عظيم صنعتي و معدني چادرملو، صنايع نساجي، ماشين‌سازي، غذايي، كاشي و شيشه‌‌سازي، از جمله توانمندي‌هاي مطرح اين شهرستان به حساب مي‌آيند.
قابليت توسعه صنعتي خصوصاً صنايع فولاد، امكان توسعه‌ي معدني با توجه به وجود معادن غني آهن، اورانيوم، سنگ تزئيني، خاك صنعتي، برخورداري از زيرساخت‌هاي صنعتي (وجود شهرك صنعتي اردكان و ناحيه صنعتي عقدا)، قرار گرفتن در مسيرهاي ترانزيتي و سابقه ديرينه در زمينه صنايع دستي، ازجمله قابليت‌ها و پتانسيل‌هاي اين شهرستان محسوب مي‌شوند.برخورداري از مشوق هاي مناطق كمتر توسعه يافته در بخش خرانق نيز در زمره مزيت هاي اين شهرستان است.
بافق :
درجنوب شرقي مركز استان و در فاصله ۱۱۸ كيلومتري با وسعتي برابر ۸۴۴۶ كيلومتر مربع و با جمعيت ۴۰۲۸۸ نفر واقع شده است. اين شهرستان مشتمل بر يك بخش مرکزي وسه دهستان مي‌باشد. به علت سابقه تاريخي از مراكز زيارتي و سياحتي متعددي برخوردار است كه مي توان به امامزاده عبد الله بن موسي بن جعفر، بقعه قاضي ميرجعفر، مسجد جامع بافق، خانه وحشتي بافقي اشاره نمود. به علت وجود درختان خرما در اين منطقه، صنايع دستي وابسته به نخل در اين شهرستان رونق فراوان دارد. توليد پسته از محصولات باغي و آبزي پروري در آبهاي شور و پرورش شتر از ديگر فعاليت هاي كشاورزي منطقه مي باشد.
وجود معادن متنوع در اين شهرستان بسيار حائز اهميت مي باشد به نحوي كه معيشت بخش عمده اي از مردم اين شهرستان از طريق فعاليت در معادن متعدد و صنايع وابسته به آن از جمله معادن آهن چغارت، سه چاهون، چاه گز، ناديگان، ميشدوان، اورانيوم، معدن فسفات آسنوردي با كارخانه اي براي تغليظ فسفات، توليد شمش روي، مجتمع معدني سرب و روي، سنگ هاي ساختماني ، نمك ، گچ، بنتونت و … تامين مي گردد. علاوه بر صنايع وابسته به معدن، برخورداري از زير ساخت هاي توسعه صنعتي از جمله شهرك صنعتي و ناحيه صنعتي مباركه و وجود كارخانجات تعمير لوكوموتيو كشور به ويژه ديزل هاي آلستوم، كارخانجات فولاد سازي زمينه هاي توسعه صنعتي و اشتغال را در اين شهرستان فراهم آورده است.
امكان توسعه در زمينه شيلات با توجه به مركز تحقيقات شيلات كشور، توسعه نخيلات و ديگر محصولات دامي و كشاورزي و امكان ايجاد گمرك و باراندازبه دليل قرار گرفتن اين شهرستان در محل تلاقي شبكه هاي ريلي كشور در كنار بهره برداري از معادن و احداث صنايع جوار معدني و توسعه صنعت گردشگري به ويژه در زمينه اكوتوريسم با توجه به قرارگيري كوير درانجير و كوه بافق به عنوان پناهگاههاي يوز آسيايي از جمله قابليت ها و پتانسيل هاي توسعه اين شهرستان محسوب مي شوند.
بهاباد:
اين شهرستان در منتهي اليه شرق استان و در فاصله ۲۰۰ كيلومتري مركز استان، بر روي تپه ماهورهاي بين دو رشته كوه و با جمعيتي حدود ۱۶۴۶۱ نفر و مساحتي معادل ۶۸۷۳ كيلومتر مربع واقع شده است ، داراي ۲ بخش ، ۳ دهستان و مي باشد.
دشت بهاباد يكي از دشت هاي حاصلخيز استان است كه به علت غني بودن نسبي سفره هاي آب زيرزميني آن ،كشاورزي و دامپروري در آن رونق دارد از مهمترين محصولات كشاورزي آن مي توان از محصولاتي نظير پنبه، زعفران، زيره، پسته، زردآلو ، به و انگور نام برد كه از مرغوبيت خاصي برخوردار است . وجود گياهان دارويي متنوع از قابليت هاي موجود شهرستان است كه مي تواند فرصت هاي مناسبي براي سرمايه گذاري در اين زمينه را فراهم آورد. اين شهرستان از حيث معادن و ذخاير معدني از جمله آهن، اورانيوم، ذغال سنگ، آزبست، پنبه نسوز و سنگ هاي تزئيني منطقه اي غني و مستعد است كه تاكنون بسياري از معادن آن مورد بهره برداري قرار نگرفته است. قالي از جمله مهمترين صنايع دستي شهرستان مي باشد. برخورداري از مشوق هاي مناطق كمتر توسعه يافته از جمله مزيت هاي اين شهرستان محسوب مي شود.
تفت :
شهرستان تفت در ۱۸ كيلومتري جنوب غربي مركز استان قرار داشته است. وسعت اين شهرستان ۵۸۴۶كيلومتر مربع و داراي سه بخش و ۱۰ دهستان، با جمعيتي در حدود ۴۵۳۵۷ نفر مي‌باشد. آب و هواي تفت نيمه‌بياباني است، كه به دليل قرار گرفتن در دامنه شيركوه نسبت به يزد، داراي تابستان‌هاي ملايم‌تر و بارندگي بيشتري است. از اين رو عمده ترين مراكز تفريحي و ييلاقي مردم استان، در اين شهرستان قرار دارد.
۶۵% جمعيت اين شهرستان به كشاورزي و باغداري اشتغال دارند.
وجود ذخائر قابل توجه از جمله سنگ‌هاي تزئيني، خاك‌رس، گل‌كاشي، سرب و روي و مس و …، واقع بودن بر مسير خط انتقال گاز، وجود دو شهرك و دو ناحيه صنعتي ، معدن مس علي‌آباد و دره زرشك ازجمله قابليت‌هاي بخش صنعت و معدن اين شهرستان مي‌باشد. مهمترين صنايع دستي اين شهرستان گيوه‌دوزي و قالي‌بافي مي‌باشد.
كشاورزي و دامپروري اين شهرستان رونق قابل توجه‌اي دارد. محصولاتي چون انار، بادام، گردو، سيب، گلابي، آلبالو، گيلاس، هلوو پرورش گل در بخش كشاورزي توليد فراواني دارد. در بخش دامپروري پرورش گاو، گوسفند و ماكيان به صورت سنتي، مرغداري، زنبورداري رواج دارد.
از جاذبه‌هاي مهم تاريخي و طبيعي شهرستان مي‌توان به گنبد شيخ جنيد، مجموعه شاه‌ولي (حسينيه، مسجد، بقعه، بازار، نخل و..) قدمگاه اسلاميه، مسجدجامع توران‌پشت، پيست اسكي سخويد، آبشار دره‌گاهان و نيز روستاهاي نمونه گردشگري (اسلاميه، سانيج، طزرجان، ده‌بالا و بنادك‌سادات) اشاره نمود.
از جمله مزيت‌هاي مهم سرمايه‌گذاري در اين شهرستان مي‌توان به آب و هواي مناسب و در نتيجه سرمايه‌گذاري در احداث كمپينگ‌ها و مراكز اقامتي و توريستي، خدمات گردشگري و وجود قابليت‌هاي مناسب در بخش كشاورزي به خصوص در كشت‌هاي گلخانه‌اي و دامداري‌هاي صنعتي، پائين بودن نرخ جمعيت شهرنشين آن (۳/۳۸%) و قرار گرفتن در كنار مسير ارتباطي يزد ـ شيراز اشاره كرد.
خاتم :
شهرستان خاتم در فاصله ۲۴۰ كيلومتري جنوبي‌ترين قسمت استان يزد با مساحتي در حدود ۸۳۴۹كيلومتر مربع و جمعيت ۳۲۳۳۰ نفر واقع شده است. اين شهرستان مشتمل بر دو بخش مرکزي و مروست و چهار دهستان مي‌باشد. اين شهرستان به لحاظ موقعيت جغرافيايي خود و همجواري با استان‌هاي فارس و کرمان از نظر قومي و فرهنگي داراي ويژگي‌هاي خاص مي‌باشد.
بخش عمده‌ي اين شهرستان، زير پوشش جنگلي قرار دارد. جنگل‌هاي پسته‌ي وحشي «باغ شادي» و جنگل‌هاي بادام كوهي «چنار ناز» از جمله پوشش گياهي اين منطقه به‌شمار مي‌روند. وجود منابع آبي فراوان از جمله سفره‌هاي وسيع آبهاي زيرزميني و قرار گرفتن در مسير رودخانه بوانات، چشم‌انداز نويدبخشي را براي كشاورزي اين منطقه ترسيم كرده است. چاه آرتزين شهرستان خاتم نمونه‌اي از فراواني آب در اين منطقه است.
بيشترين فعاليت كشاورزي استان يزد (به عنوان مهمترين قطب كشاورزي استان) در محدوده اين شهرستان انجام مي‌شود و امور دامپروري و پرورش دام از ديگر فعاليتهاي مردم اين شهرستان است.
مهمترين محصولات توليدي بخش كشاورزي شهرستان گندم، جو، انار، پسته، به‌ويژه انگور، زردآلو، غلات و انواع دانه‌هاي روغني به‌خصوص آفتابگردان محسوب شده و درخصوص توليد انگور از لحاظ سطح توليدات و كيفيت آن در سطح استان از وضعيت مطلوبي برخوردار مي‌باشد.
فرش دست‌بافت، گيوه، گليم از جمله صنايع دستي مهم شهرستان به حساب مي‌آيند.
بقاع شيخ عبدالله مروست، شيخ بهاءالدين و سيد نورالدين، چشمه آب‌علي، قلاع مروست، محمد باقري هرات، گبري واقع در كوه سرچشمه و محمد كريم‌خان و آسياب‌آبي مير در هرات به‌عنوان جاذبه‌هاي گردشگري شهرستان محسوب مي‌شوند.
از جمله قابليت‌ها و پتانسيل‌هاي قابل توجه شهرستان مي‌توان به وجود اراضي وسيع و مستعد كشاورزي، امكان ايجاد صنايع تبديلي و تكميلي بخش كشاورزي، وجود دو ناحيه صنعتي هرات و مروست و وجود كانسارهاي متعدد عناصر نادر خاكي و ذخائر معدني سنگ‌هاي تزئيني و عبور خط لوله گاز طبيعي ارسنجان – رفسنجان و امكان توسعه صنايع پتروشيمي اشاره نمود. برخورداري از مزيت هاي مناطق كمتر توسعه يافته از جمله ديگر مزيت هاي اين شهرستان است.
اشكذر :
شهرستان صدوق در فاصله ۲۲ كيلومتري شمال‌غربي مركز استان با وسعت۵۵۱۷ كيلومتر مربع با جمعيت ۳۰۰۲۱ نفر واقع شده است. مركز شهرستان شهر اشكذر و داراي دو بخش مركزي و خضرآباد و سه دهستان است. عمده‌ي فعاليت اقتصادي مردم منطقه در بخش صنعت و كشاورزي مي‌باشد.
كشاورزي و دامپروري در اين منطقه به توليد محصولاتي چون كشت هاي گلخانه اي، صيفي جات، پسته، انار ، انگور و همچنين مرغداري و دامداري صنعتي منحصر مي‌شود.
مهمترين جاذبه‌هاي گردشگري اين شهرستان، مسجد ريگ مجومرد، مسجد جامع ندوشن، مجموعه سلطان محمود (خانقاه، مسجد جامع، حسينيه، آب‌انبار، بقعه و برج)، آسياب‌آبي اشكذر، كاروانسراي شمسي، آب‌انبار هفت‌بادگيري عصرآباد مي‌باشد.
نزديكي و دسترسي آسان شهرستان به مركز استان، حسن همجواري و دسترسي مناسب به ۶ شهرستان استان و استان اصفهان، وجود زيرساخت‌هاي توسعه صنعتي از جمله دو شهرك صنعتي، يك ناحيه صنعتي، يك منطقه صنعتي، طرح عظيم و ملي فولاد آلياژي، وجود معادن و ذخائر طبيعي از جمله معادن سنگ مس، آهن گچ (دهستان ندوشن)، سنگ‌هاي ساختماني ،خاك رس و… برخورداري از مشوق هاي مناطق كمتر توسعه يافته در بخش خضرآباد اين شهرستان از جمله مزيت‌هاي اين شهرستان به حساب مي‌آيد. صنعت كاشي و سراميك از جمله صنايعي است كه در سالهاي اخير در اين شهرستان رواج يافته است.
مهريز :
شهرستان مهريز در فاصله۳۰ كيلومتري جنوب مركز استان با وسعت ۶۷۲۳ كيلومتر مربع و جمعيت ۴۴۳۹۱ نفر واقع شده است از يك بخش مركزي و پنج دهستان تشكيل شده است. شهر مهريز به علت دارا بودن مواهب طبيعي به «باغ شهر يزد» معروف شده است .ادامه ارتفاعات شيركوه در بخش غربي اين شهرستان موجب تشكيل سفره‌هاي غني آب‌زيرزميني و تعديل هواي آن نسبت به ديگر نقاط استان يزد شده است.
به‌دليل حاصلخيزي اراضي اين شهرستان، بيشتر مردم اين منطقه به كار كشاورزي اشتغال دارند و اين شرايط مناسب كشت انواع محصولات عمده آن مي توان از: پسته، گردو، بادام، انجير، آلو، زردآلو، گندم ، جو و كشت هاي گلخانه اي و صيفي جات نام برد
فعاليتهاي دامپروري و دامداري در اين شهرستان به صورت سنتي، گاوداري مدرن، پرورش مرغ‌گوشتي و پرورش زنبور عسل از رونق خاصي برخوردار مي‌باشد.
اين شهرستان با قابليت‌هاي تفريحي ـ گردشگري از جمله چشمه پرآب و زيباي غربال‌بيز، منطقه تفريحي كوه‌ريگ و آثار باشكوه تاريخي خشتي و … همواره پذيراي خيل كثيري از گردشگران داخلي و خارجي مي‌باشد.قلعه‌ي تاريخي خورميز، سنگنگارههاي كوه ارنان، حمام استهريج (موزه مردم‌شناسي)، قلعه، كارونسرا و چاپارخانه سريزد، زين الدين، باغ پهلوان‌پور، زيارتگاه پيرناركي، سروقديمي منگاباد به عنوان ديگر جاذبه‌هاي تاريخي و طبيعي گردشگري شهرستان مهريز به حساب مي‌آيند.
در بخش صنعت و معدن مي‌توان به وجود يك شهرك صنعتي، دو ناحيه صنعتي، يك منطقه صنعتي، واحد توليد سيمان ۳۰۰۰ تني بهروك، معدن سرب و روي مهدي‌آباد، سنگ‌هاي ساختماني به‌ويژه مرمرسفيدكوه اشاره نمود. از صنايع دستي مطرح اين شهرستان مي‌توان قالي‌بافي، آهنگري، سريشم، گيوه‌بافي، سبدبافي و چاقوسازي را نام برد.
وجود اقليم متنوع، آب و خاك مستعد، برخورداري از زيرساخت‌هاي مناسب توسعه صنعتي ازجمله شهرك صنعتي، شهرك سنگ، شهرك يزد‌مهر، نواحي صنعتي ارنان و بهادران، مناطق حفاظت شده كالمند و بهادران قرارگيري در مسير ترانزيتي شمال – جنوب و نزديكي به مركز استان ازديگر قابليت‌ها وپتانسيل‌هاي اين شهرستان محسوب مي‌شوند.
ميبد :
شهرستان ميبد در ۵۰ كيلومتري شمال غربي مركز استان واقع شده است. اين شهرستان با وسعتي معادل ۱۲۶۶ كيلومترمربع، جمعيتي در حدود ۷۴۳۳۳ نفر را در خود جاي داده است . ميبد شامل يك بخش مركزي و دو دهستان بفروئيه و شهيديه است.
شهر ميبد (مركز شهرستان) با پيشينه‌اي چندين هزار‌ساله، دومين مرکز شهري و تجاري استان يزد محسوب مي‌شود و به واسطه بافت تاريخي ارزشمند خود تمام شهر در فهرست آثار تاريخي ايران به ثبت رسيده است. اين شهر مرکز زيلوبافي و سفال دست‌ساز ايراني و پايگاه عمده‌ي توليد کاشي و سراميك استان و كشور مي‌باشد.
وجود زيرساخت‌هاي مناسب توسعه صنعتي از جمله دو شهرك صنعتي، يك منطقه‌ي ويژه‌ي كاشي و سراميك (در شرف تأسيس)، يك ناحيه صنعتي، مجتمع فولاد و امكان توسعه صنايع جانبي فولاد، مجتمع‌هاي متعدد كاشي و سراميك، تعداد قابل توجهي واحد صنعتي فعال در دست احداث و صنايع پائين‌دست پتروشيمي، مزيت‌هاي قابل توجه بخش صنعت شهرستان محسوب مي‌گردند.
موقعيت ويژه‌ي شهرستان ميبد از نظر قرار گرفتن برسر راه‌هاي اصلي ارتباطي شمال و جنوب كشور (جاده ترانزيت)، وجود جاذبه‌هاي گردشگري تاريخي (نارين‌قلعه، مسجد جامع ميبد، كاروانسراي ميبد، برج و بارو و خندق‌هاي شهر ميبد، چاپارخانه (موزه‌پست)، يخچال‌خشتي، برج كبوترخانه، زيارتگاه خديجه‌خاتون، قلعه بارجين، موزه سفال، قلعه مهرجرد و …)، توليدات صنايع دستي از جمله ظروف سفالي و زيلو، از جمله ديگر قابليت‌ها و پتانسيل‌هاي اين شهرستان محسوب مي‌شوند.
يزد :
شهرستان يزد در قسمت مركزي استان و با جمعيتي حدود ۵۲۶۲۷۶ نفر و مساحتي معادل ۲۴۷۹ كيلومتر مربع از ۴ شهر (يزد، زارچ، شاهديه و حميديا)، ۲ بخش و ۴ دهستان تشكيل يافته است. درواقع بيش از نيمي از جمعيت استان در اين شهرستان سكونت دارند.
عمده‌ترين مراكز صنعتي استان در اين شهرستان تمركز يافته است. صنايع نساجي و پوشاك كه از جمله گروه‌هاي مهم صنعت استان مي‌باشد عمدتاً در اين شهرستان فعاليت دارند.علاوه براين صنايع پائين دست فولاد آلياژي، صنايع شيميائي و پلاستيك، سيم وكابل نيز صنعت غالب شهرستان به حساب مي‌آيند.
موقعيت شهرستان يزد ازنظر جغرافيايي و سياسي حائز اهميت بوده و وجود گمرگ يزد زيرساخت‌هاي لازم براي تجارت را فراهم آورده است. در بخش بازرگاني، اين شهرستان داراي پتانسيل ظرفيت سردخانه‌اي، انبار و مراكز نگهداري كالاي قابل توجهي مي‌باشد.
علي‌رغم محدوديت‌هاي موجود درخصوص منابع آبي استان، در اين شهرستان محصولات كشاورزي چون گندم، جو، زعفران، انار، پسته، انگور، محصولات گلخانه‌اي و فرآورده‌هاي دامي چون شير گاو توليد مي‌شود.
مهمترين جاذبه‌هاي گردشگري استان هم‌چون مسجد جامع‌‌کبير، مدرسه ضيائيه، مجموعه اميرچخماق، باغ دولت‌آباد، آتشكده زرتشتيان در اين شهرستان واقع شده است
از جمله مزيت‌هاي مهم سرمايه‌گذاري در اين شهرستان مي‌توان به مركزيت استان، برخورداري از زيرساخت‌هاي مناسب توسعه صنعتي از جمله شهرك‌هاي صنعتي، منطقه ويژه اقتصادي، دسترسي آسان سرمايه‌گذاران به بازارهاي هدف، برخورداري از خدمات فني و مهندسي مورد نياز فعاليتهاي صنعتي، خدمات بهداشتي و درماني، آموزش‌عالي، خدمات برتر، نيروي كار متخصص و كارآمد و بافت تاريخي ارزشمند اشاره نمود.
یزد از منظر سيماي اجتماعي، فرهنگي
ويژگي‌هاي اجتماعي :
در پناه ديوارهاي خشتي و گلي، فرهنگ ناب و عمدتاً دست نخورده مردم اين استان كه نشأت گرفته از فرهنگ غني اسلامي ايراني است، تا امروز حفظ شده است. مردم استان يزد ايراني اصيل و از نژاد آريايي هستند كه به دليل موقعيت جغرافيايي خاص آن كمتر با ديگر نژادها آميخته شده‌اند. زبان آن‌ها فارسي با لهجه يزدي است كه در گويش‌هاي محلي در مناطق مختلف ديده مي‌شود. دين مردم، اسلام و مذهب‌شان شيعه جعفري است. پيروان ساير اديان از جمله زرتشتيان، مسيحيان و يهوديان به صورت مسالمت‌آميز و در كمال آسايش در كنار اكثريت مسلمانان استان زندگي مي‌كنند.
اين استان افتخار دارد كه مردم كشور آن را چون نگيني در حلقه كوير شناخته و دارالعباده‌اش مي‌خوانند.
حفظ و پايبندي به سنت‌ها و ارزش‌هاي رايج ملي و اشتياق همگاني نسبت به پايبندي به اين ارزش‌ها و سنت‌ها، ويژگي بارز مردم استان يزد است. سادگي و بي‌پيرايه بودن به همراه داشتن روحيه قناعت و صرفه‌جويي، صبر و پايداري در مقابل دشواري‌هاي طبيعت و همراهي و همزيستي مسالمت‌آميز با كوير نيز از ويژگي‌هاي اجتماعي اين مردم به‌حساب مي‌آيد.
ويژگي‌هاي جمعيتي :
براساس سرشماري عمومي نفوس و مسكن سال ۱۳۸۵، جمعيت استان بالغ بر ۹۹۰٫۸۱۸ نفر (۴۱/۱% جمعيت كشور) با ۲۵۹٫۰۹۵ خانوار مي‌باشد. قريب ۸۰ درصد جمعيت در شهرها و ۲۰ درصد ساكن روستاها بوده و متوسط رشد سالانه جمعيت طي سالهاي ۷۵ الـــي ۸۵ ، ۰۳/۲% مي‌باشد. از مجموع جمعيت استان در سال ۱۳۸۵، ۵۱۷٫۱۳۷ نفر را مردان و ۴۷۳٫۶۸۱ نفر را زنان تشكيل داده‌اند از اين رو نسبت جنسي جمعيت استان برابر با ۱۰۹ مي‌باشد. ميزان تراكم جمعيت در استان كم و در هر كيلومتر مربع ۷/۷ نفر مي‌باشد.كه بيشترين آن به شهرستان يزد با ۳/۲۱۸ نفر و كمترين آن به شهرستان طبس با ۲/۱ نفر در كيلومتر مربع مربوط مي‌باشد.بر اساس آخرين برآوردها جمعيت استان در سال ۱۳۸۸ به ۱۰۳۵۷۷۳ نفر افزايش يافته است.
جمعيت استان بين سالهاي ۱۳۸۵- ۱۳۷۵، ۱۸۰٫۴۱۷ نفر افزايش يافته كه بخشي از اين افزايش ناشي از مهاجرپذير بودن استان است. تعداد مهاجران وارد شده به استان طي اين سال‌ها ۹۹٫۷۸۲ نفر و تعداد مهاجران خارج شده ۶۰٫۴۲۸ نفر است. خالص مهاجرت به استان ۳۹٫۳۵۴ نفر مي‌باشد، كه ۹۷/۳ درصد از جمعيت استان را شامل مي‌گردد. عمده‌ترين گروه‌هاي مهاجران وارد شده به استان را دانشجويان و مردان جوياي كار تشكيل مي‌دهند. در سال ۱۳۸۵ نرخ زاد و ولد در استان ۸/۱ درصد و نرخ مرگ و مير ۴۶/۰ درصد بوده است.
نيروي انساني و اشتغال :
ساختار سني ـ جنسي جمعيت و گروه‌هاي سني آن بيانگر چگونگي وضعيت جمعيت استان از نظر قرار گرفتن در سن فعاليت مي‌باشد. بر اساس سرشماري سال ۱۳۸۵، بيش از ۴/۸۴ درصد از جمعيت استان در سن فعاليت قرار دارند. نرخ جمعيت فعال استان در اين سال ۶/۴۴ درصد مي‌باشد كه در مقايسه با دوره مشابه سال ۱۳۷۵، ۹/۱ درصد افزايش را نشان مي‌دهد. ۸۰ درصد از كل جمعيت فعال استان را مردان و بقيه را زنان تشكيل مي‌دهند كه مي‌تواند بيانگر سهم بيشتر مردان استان در اشتغال باشد در سال ۱۳۸۵ نرخ فعاليت مردان ۹/۶۵ و نرخ فعاليت زنان ۶/۲۱ درصد بوده است.
نرخ بيكاري استان در سال ۱۳۸۸، ۹ درصد است كه در مقايسه با نرخ ۹/۱۱ درصدي كشور وضعيت مطلوبي را نشان مي‌دهد. همچنين سهم اشتغال بخش‌هاي مختلف اقتصادي بيانگر آن است در سال ۱۳۸۸، ۱۳ درصد از شاغلين استان در بخش كشاورزي، ۹/۴۳ درصد در بخش صنعت و ۱/۴۳ درصد در بخش خدمات فعاليت داشته‌اند.
ويژگي‌هاي فرهنگي :
استان يزد از سرزمين‌هاي قديمي و تاريخي است كه از ديرباز درميان استان‌هاي قديمي و بزرگ فارس، اصفهان، كرمان و خراسان قرار داشته و در ادوار تاريخي از معابر و گذرگاه‌هاي مهم (طريق الرضا يا جاده ولايت ” مسير عبور حضرت آمام رضا (، ) و جاده ابريشم) محسوب گرديده است. فرهنگ، آداب و آيين‌هاي ملي و مذهبي مردمان يزد به‌علت واقع شدن در مركز ايران و مصون بودن از هر گونه تهاجم خارجي، دست‌نخورده باقي‌مانده وسخت كوشي و تلاش ، مهمان‌دوستي و خونگرمي آنان زبانزد خاص و عام است. حفظ و پايبندي به سنت‌ها و ارزش‌هاي رايج ديني و ملي و اشتياق همگاني نسبت به پايبندي به اين ارزش‌ها و سنت‌ها ويژگي بارز مردمان اين سرزمين است. سادگي و بي‌پيرايگي همراه با روحيه قناعت و صرفه‌جويي و پايداري در مقابل محدوديت‌هاي طبيعي و همزيستي مسالمت‌آميز با كوير از ديگر ويژگي‌هاي مردم به حساب مي‌آيد.
پايبندي به ارزش‌هاي ديني باعث گرديده است كه يزد را كه چون نگيني در محاصره مناطق كويري و بياباني خودنمايي مي‌كند به دارالعباده شهرت يابد. اين ويژگيها باعث گرديده است تا استان همواره بعنوان كانون امنيت پايدار بويژه از نگاه ايرانيان و كار آفرينان و سرمايه گذاران مورد توجه خاص قرار گيرد.
آموزش :
استان يزد در مقايسه با ساير استان‌هاي كشور از بنيان‌هاي قوي آموزشي برخوردار است كه نمود عيني آن را بايد در شاخص‌هايي هم‌چون نرخ باسوادي، سرانه‌ي امكانات آموزشي در مقاطع مختلف تحصيلي، نسبت دانشجو به جمعيت و …ارزيابي نمود. اين شاخص‌ها تأثيرات مثبتي بر ديگر شاخص‌هاي توسعه استان در زمينه‌هاي بهداشتي و درماني، صنعتي و خدماتي داشته است. استان يزد از لحاظ نرخ باسوادي با ۰۶/۸۸ درصد افراد باسواد در سال ۱۳۸۵ در مقابل ۶/۸۴٫ درصد افراد باسواد كشور در وضعيت مناسبي ” رتبه سوم كشور ” قرار دارد. تعداد دانش آموزان استان در سال تحصيلي ۸۹ – ۸۸ بالغ بر نفر بوده است كه در ۱۶۹۹ باب آموزشگاه مشغول به تحصيل بوده اند .وجود خيرين مدرسه ساز يكي از شاخص هاي مهم آموزش و پرورش استان محسوب مي گردد.
مراكز آموزشي عالي استان بالغ بر ۴۳ مركز بوده كه با ۷۰ رشته تحصيلي در مقاطع كارداني، كارشناسي، كارشناسي‌ارشد و دكترا و دكتراي‌تخصصي، و قريب به ۸۰ هزار نفر دانشجو استان يزد را به‌عنوان قطب علمي كشور مطرح نموده‌اند. در اين ميان پارك علم و فناوري يزد نيز از جمله مراكزي است كه به عنوان پل واسط بين دانشگاه و صنعت زمينه‌هاي توسعه و تحقيق در استان را فراهم آورده است. اين مركز در حال حاضر داراي تعداد ۱۷۲ شركت فعال و تعداد ۱۰ مركز رشد دراستان و شهرستان‌هاي تابعه مي‌باشد.
بهداشت و درمان :
شاخص‌هاي كمي و كيفي بهداشت و درمان نشان مي‌دهد سطح خدمات بهداشتي و درماني استان نسبت به ميانگين كشوري از وضعيت مطلوب‌تري برخوردار است. وجود بيش از ۲۶۵۰ تخت و ۲۰ مؤسسه درماني، ۱۵۹ مركز بهداشتي درماني و ساير امكانات و تاسيسات كلينيكي و پاراكيلينكي باعث شده كه اين استان به يكي از قطب‌هاي درماني كشور تبديل شود. وجود مراكز تحقيقاتي باروري و ناباروري، ديابت، قلب و عروق، سرطان و … فرصت مناسبي را براي فعاليتهاي تخصصي و فوق‌تخصصي پزشكي فراهم آورده است. در حال حاضر ميزان بيمارپذيري بيمارستان‌هاي يزد بيشتر از استان‌هاي مجاور است (۳۰ درصد) كه وجود كادر پزشكي مجرب و ارائه خوب و نسبتاً ارزان خدمات درماني در استان عامل اصلي اين موضوع مي‌باشد.